Wielokrotnie w rozmowach prywatnych, na czacie oraz pod wpisami pytacie nas, w jakiej narracji i formie najczęściej same piszemy, czytamy oraz czy znamy tytuły powieści napisanych – przykładowo – narratorem trzecioosobowym personalnym. Zapewne zauważyliście też, że coraz częściej na WS zdarza się, że sugerujemy autorom, jak mogliby sami napisać coś inaczej. W ocenach pojawiają się sugestie przekształconych akapitów, często dotyczących chociażby poprawy dynamiki na poziomie redakcyjnym. Wtedy pytacie: no dobra, ale skąd wy to wszystko wiecie…? Teraz możemy odpowiedzieć: no właśnie stąd!
W tym miejscu warto wspomnieć, że porady, których udzielamy na podstawie własnych doświadczeń, to najczęściej wiedza przetworzona także z kursów, webinarów oraz poradników, których listę znajdziecie na samym dole wpisu. Dużo daje współpraca z innymi autorami, redaktorami czy udział w projektach literackich różnej maści – do czego was szczerze zachęcamy. W końcu być pisarzem to nie tylko pisać, ale i podpatrywać, prowadzić research. To przede wszystkim poznawać – style i możliwości – aby się rozwijać i móc wdrażać nowe techniki. Oczywiście, można całe życie pisać tak samo i zupełnie po swojemu, jedną sprawdzoną stylizacją narracyjną ćwiczoną przez lata, przy czym pozwólcie, że zdradzimy wam pewną tajemnicę:
Własny styl to w rzeczywistości mniejszy bądź większy zlepek stylizacji, które pisarz podłapuje z biegiem lat, czytając, rejestrując i przejmując od ulubionych autorów pewne nawyki. To wybuchowa mieszanka tego, co sami lubimy w prozie.
Warto mieć na uwadze, że ćwiczony przez lata jeden typ narracji już sam w sobie nie powstał z niczego, a z doświadczenia, które autor wyniósł właśnie z obcowania z nieswoim tekstem. Nikt raczej nie będzie pisał pierwszoosobówką, jeśli w ogóle nie przepada za tym typem narracji, chyba że tylko po to, by się przełamać i udowodnić sobie, że też tak potrafi. Za to chętnie czytając Cobena czy Vonneguta, ktoś może troszkę uszczknąć ich typowego poczucia humoru i lekkości pióra. Aby jednak poznać to, co się faktycznie lubi i komu co warto uszczknąć – próbujmy wszystkiego, poznawajmy jak najwięcej, czytajmy jak najrozmaitsze treści i rozpisujmy swoje projekty w oparciu o najróżniejsze techniki, sprawdzając się w nawet najbardziej nietypowych i wciąż eksperymentalnych formach. Wychodzenie ze strefy komfortu to właściwie jedyny sposób, by poszerzać możliwości rozwoju i poznać swój pisarski warsztat – odkryć skłonności, ale i predyspozycje, a pozbyć się złych nawyków.
Tak oto więc oddajemy w wasze ręce krótki przegląd polecanych przez nas treści – lubianych, dobrze znanych, w jakiś sposób cenionych. Wymieniłyśmy także te tytuły, które jako przykłady mogą przewijać się w ocenach, zakładka ma więc charakter źródłowy. Podział dotyczy nie tylko typu narracji, ale i stylizacji – aby każdy mógł znaleźć tu coś akuratnie dla siebie.
Spis aktualizowany na bieżąco [polecamy zerkać co jakiś czas]
Tytuły źródeł zawierają odnośniki do portalu LubimyCzytać
NARRACJA PIERWSZOOSOBOWA
„TU I TERAZ” – DEEP POV
- Całe zdanie nieboszczyka, J. Chmielewska [1988, kryminał, sensacja z przymrużeniem oka]
- Czekając na barbarzyńców, J.M. Coetzee [1997, fikcja historyczna, alegoria]
- Drzewo migdałowe, M.C. Corasanti [2014, powieść społeczno-obyczajowa prowadzona z perspektywy palestyńskiego chłopca]
- Giełda słów, A. Graedon [2015, thriller, antyutopia, epidemia]
- Lot nad kukułczym gniazdem, K. Ken [1962, proza psychologiczna, beletrystyka medyczna]
- Pokój, E. Donoghue [2010, thriller, POV pięcioletniego chłopca]
- Podziemny krąg, Ch. Palahniuk [1996, sensacja, dramat, narrator bezimienny]
- Układ, E. Kennedy [2015, romans, literatura obyczajowa]
PAMIĘTNIKARSKA
- Buszujący w zbożu, J.D. Salinger [1951, powieść o dorastaniu, realizm]
- Gwiazd naszych wina, J. Green [2012, literatura młodzieżowa, obyczajówka]
- Oskar i Pani Róża, É.E. Schmitt [2002, powieść epistolarna, dramat]
- Słoneczniki, H. Snopkiewicz [1962, lekka obyczajówka młodzieżowa]
- Sinobrody, K. Vonnegut [1987, fikcyjna biografia ironiczna]
- Służące, K. Sockett [2009, fikcja historyczna, literatura piękna]
- Szklany klosz, S. Plath [1975, autobiografia, powieść z kluczem*, dramat]
- Tamte dni, tamte noce, A. Aciman [2007, obyczajowe, romans młodzieżowy]
- Złodziejka książek, M. Zusac [2005, literatura młodzieżowa, fikcja historyczna]
NARRACJA TRZECIOOSOBOWA
N. WSZECHWIEDZĄCY LUB MIESZANY
(TZW. LIMITED POV)
(TZW. LIMITED POV)
- Ania z Zielonych Szczytów, L.M. Montgomery [1908, literatura młodzieżowa]
- Duma i uprzedzenie, J. Austin [1975, powieść obyczajowa, romans historyczny]
- Firma, J. Grisham [1991, thriller prawniczy]
- Gambit, M. Siembieda [2019, dreszczowiec detektywistyczny rozgrywany w czasach II WŚ]
- Głodne słońce. Dymiące zwierciadła, W. Zembaty [2016, fantasy przygodowe]
- Jonathan Strange i pan Norrell, S. Clarke [2004, fantastyka, fikcja historyczna]
- Diuna, F. Herbert [1965, legenda fantastyki na świecie]
- Księga bez tytułu, Anonim [2009, dreszczowiec fantasy inspirowany twórczością Q. Tarantino]
- Limes Inferior, J.A. Zajdel [1980, fantastyka naukowa, socjologiczna]
- Stulatek, który wyskoczył przez okno i zniknął, J. Jonasson [2009, czarna komedia częściowo retrospekcyjna, powieść – droga]
- Władca much, W. Golding [1967, powieść psychologiczna, alegoria]
- Zwodniczy punkt, D. Brown [2001, kryminał, sensacja, thriller]
- Saga o Harrym Potterze, J.K. Rowling [fantastyka młodzieżowa]
- Saga o Wiedźminie, A. Sapkowski [epickie fantasy; narracja mieszana]
- Seria: Jeźdźcy smoków z Pern, A. McCaffrey [fantasy w świecie science fiction, wiele krótkich tomów, z których każdy opowiada inną historię]
- Seria: Porachunki z przygodą, K. Petek [literatura przygodowa dla dzieci i młodzieży; szczegółowe sceny dynamiczne, cenione głównie za research]
- Seria: Siedem Królestw, C. William Chima [fantastyka młodzieżowa]
- Seria: Kobieca Agencja Detektywistyczna nr 1, A. McCall Smith [szczególnie: Niebieskie buty; botswańskie powieści detektywistyczne, feminizm]
3-os DEEP POV – GŁĘBOKI PUNKT WIDZENIA
- Bezkres pustyni, M. James [2012, harlequin]
- Cinder, M. Marissa [2012, baśniowo-futurystyczna adaptacja „Kopciuszka”]
- Cień twojego uśmiechu, S.M. Warren [2015, saga: Miasteczko Deep Haven, literatura obyczajowa, rodzinne sekrety]
- Zranić marionetkę, K. Grochola [2019, debiut kryminalny, thriller, obyczaj]
- Seria o agentce Maggie O'Dell, A. Kava [kryminał, sensacja, thriller]
- Trylogia Pierwsze prawo, J. Abercrombie [epickie fantasy na sześć perspektyw]
STYLIZACJA PARTII NARRACYJNYCH
ZABAWNA, LEKKA, ZŁOŚLIWA, CHARAKTERNA
- Mistrz i Małgorzata, M. Bułhakow [1973, satyra low fantasy, literatura piękna, narrator – gawędziarz]
- (Nie) Boszczyk mąż, J. Chmielewska [2002, kryminał, sensacja, thriller]
- O Matko, czyli (nie zawsze poważna) instrukcja obsługi ciąży dla Przyszłych Rodziców, R. Suchodolska [2022, satyra o rodzicielstwie w formie dialogu]
- Opowieść Wigilijna, Ch. Dickens [1843, opowiadanie prowadzone w ironicznym stylu wiktoriańskim]
- Siewca Wiatru, M.L. Kossakowska [2004, fantastyka, o religii z innego punktu widzenia]
- Seria o Myronie Bolitarze [kryminały w lekkim i dynamicznym stylu]
- Seria o Świecie Dysku, T. Pratchett [fantastyka satyryczna, krzywe zwierciadło]
CHŁODNA, POZBAWIONA OZDOBNIKÓW
- 1984, G. Orwell [1949, antyutopia, stylizacja chłodna]
- Blade Runner. Czy androidy marzą o elektrycznych owcach, P.K. Dick [1968, noir sci-fi, filozoficzna powieść dystopijna, thriller]
- Florystka, K. Bonda [2012, kryminał psychologiczny o mocno scenicznej narracji precyzyjnej w detalach, wyrazistej i surowej]
- Pani Bovary, G. Flaubert [1857, powieść z pogranicza naturalizmu i realizmu, narracja szczegółowa, acz rzeczowa, opisowa, a pomijająca przeżycia wewnętrzne]
- Zwrotnik Raka, H. Miller [1934, literatura piękna, erotyka, nihilizm, połączenie narracji poetyckiej i wulgarnej]
KWIECISTA, POETYCKA, ATMOSFERYCZNA
- Ada albo Żar. Kronika rodzinna, V. Nabokov [1969, romans kazirodczy, fantastyka naukowa, filozofia; narracja ciężka, klasyczna, budowana głównie zdaniami wielokrotnie złożonymi]
- Czuły narrator, O. Tokarczuk [2020, literatura piękna; zbiór refleksji o sztuce pisania i filozofii literatury]
- Gwiezdny pył, N. Gaiman [1999, epicki romans fantasy; klasyczna narracja bajki, wprowadzająca nastrojowy ton]
- Sklepy cynamonowe, B. Schulz [1933, proza poetycka o zmetaforyzowanej stylizacji]
- Silmarillion, J.R.R. Tolkien [1977, fantasy]
- Ulisses, J. Joyce [1920, powieść modernistyczna pisana głównie strumieniem świadomości]
- Zbyt głośna samotność, B. Hrabal [1982, literatura piękna, pierwszoosobówka egzystencjonalna pisana głównie zdaniami wielokrotnie złożonymi]
- Saga o Ziemiomorzu, U.K. LeGuin [high fantasy; narracja epicka – typowa dla epiki]
- Seria o Muminkach, T. Jannson [emocjonalna i plastyczna narracja impresjonistyczna oddająca atmosferyczną bajkę dla dzieci oraz symboliczną powieść dla dorosłych]
ALTRTNATYWNE, EKSPERYMENTALNE
- Black Box, J. Egan [2012, nietłumaczona; science fiction zbudowane z serii tweetów, dostęp: TUTAJ]
GraEndera, O.S. Card [1985, science fiction, deep POV mieszany z pierwszoosobówką]
- Gra. Penetrując tajną społeczność artystów podrywu, N. Strauss [2006, dokumentalne non-fiction spisane w formie wspomnień należących do alter ego autora, rozpracowującego środowisko PickUp Artist]
- Jeśli zimową nocą podróżny, C. Italo [1979, metafikcja** pisana narracją drugoosobową w połączeniu z pierwszo- i trzecioosobową]
- Kafka nad morzem, H. Murakami [2002, realizm magiczny, powieść pisana narracją w czasie teraźniejszym oraz w czasie przeszłym]
- Morfina, Sz. Twardych [2012, proza psychologiczna, dramat, narracja mieszana: pierwszoosobowa „tu i teraz” oraz pamiętnikarska, pisana jednocześnie w czasie teraźniejszym i przeszłym, budowana w dużej mierze równoważnikami zdań]
- Mechaniczna pomarańcza, A. Burgess [1982, antyutopia, dramat, fantastyka naukowa, tłumaczenie stylizowane na archaiczno-regionalne]
- Nawet Psy, J. McGregor [2010, literatura piękna, dramat, narracja mieszana: trzecioosobowy POV + pierwszoosobowa w l. mnogiej]
ANTOLOGIE I NOWELE
Zbiory miniatur różnych twórców o rozmaitych stylizacjach. Szczególnie polecane dla wszystkich chcących wejść na rynek wydawniczy małymi krokami, poczynając właśnie od krótkich form. Dobre, na by rozpoznać ten rynek i sprawdzić, czym cechują się i przede wszystkim różnią opowiadania od powieści.
- Cztery róże dla Lucienne, R. Topor, 1995 [zbiór opowiadań, literatura piękna, różnorodność form i gatunków]
- Drażliwe tematy, N. Gaiman, 2015 zob. też: Dym i lustra. Opowiadania i złudzenia, tegoż, 2005 i Rzeczy ulotne. Cuda i zmyślenia, tegoż, 2013 [zbiory krótkich form fantasy i sci-fi]
- Obscura. Antologia horroru, Tom 2., B. Fitas, A. Gajda i in., 2021
- Opowiadania wybrane, S. Lem, 1973 [zbiór opowiadań sci-fi]
- Ostatnie życzenie, A. Sapkowski, 1993 [opowiadania o Wiedźminie; fantasy]
- Tryzna. Antologia słowiańska, P. Barej, S. Brandt i in., 2022
- Wesele w Atomicach, S. Mrożek, 2003 [zbiór opowiadań, pastisz, groteska]
- Wypychacz zwierząt, J. Grzędowicz, 2008 [zbiór opowiadań różnorodnych podgatunków okołofantastycznych]
Zdajemy sobie sprawę, że część tytułów to klasyki, które pewnie większość z was już poznała, czasem jednak dobrze jest do nich wracać. W przypadku czytania nie tylko dla samej rekreacji, ale przede wszystkim dla wyższego celu, jakim jest samokształcenie, dobrze jest wracać nawet do ogranych tytułów – tym razem nie dla fabuły, a dla techniki***, skupiając się na kwestiach kluczowych takich jak narracja i styl, w tym stylizacja – również stylizacja językowa bohaterów. Tworząc listę, zależało nam, aby była różnorodna, dlatego też pojawiają się w niej najróżniejsze gatunki – od współczesnych dreszczowców po literaturę postmodernistyczną lat siedemdziesiątych. Wierzymy, że każdy będzie w stanie znaleźć w niej coś dla siebie.
Warto mieć też na uwadze, że część powieści takich jak właśnie „Księga bez tytułu” Anonima czy „Mistrz i Małgorzata” ma nie tylko wersje fizyczne, e-booki, ale także profesjonalne wersje audiobooków, czytane przez znanych artystów (takich jak Artur Barciś czy Marek Kondrat), a nawet w słuchowiska (np. saga o Wiedźminie czytana przez blisko stu aktorów), co stanowić może dodatkowy walor rozrywkowy.
Pamiętajcie też, że w przypadku researchu stylistycznego czy narracyjnego nie musicie czytać powieści w całości. Być może brzmi to szaleńczo, ale czasem warto choćby i przekartkować tytuł, aby zerknąć na akapity i rozpoznać styl, sprawdzić, jaką narracją posługuje się autor i w jaki sposób to robi. Kartkowanie pozwala w miarę szybko zlokalizować na przykład scenę dynamiczną; po akapitach przypominających ścianę tekstu, zbudowaną z bardziej okrągłych zdań, łatwo rozpoznać sceny pasywne, ekspozycje czy opisy tła akcji, za to fragmenty z krótkimi akapitami, często złożonymi ze zdań prostych, to momenty, w których prawdopodobnie odnaleźć można jakąś akcję. Takie niuanse pozwalają badać, w jaki sposób rzeczywistość na kartkach wykreował autor X i jakie są jego sposoby. Życie jest krótkie, a czasu na czytanie – zdecydowanie za mało, aby poznać wszystkich twórców od deski do deski.
Przy czym zawsze warto próbować.
PORADNIKI ORAZ PRACE O LITERATURZE
- Jak napisać powieść, N. Watts, 1998
- Jak pisać. Pamiętnik rzemieślnika, S. King, 2001
- Listy do młodego pisarza, M.V. Llosa, 2012
- Nowe lektury nadobowiązkowe 1997-2002, Wisława Szymborska, 2002
- Pisarz i jego zmory, eseje E. Sábato
- Po Bandzie, czyli jak napisać potencjalny bestseller, J. Winiarski, J. Rawska, 2015 [i, jak pewnie zdążyliście już zauważyć w ocenach, to też Biblia naszej Skoi, od wielu lat zajmująca czołowe miejsce na jej biurku…]
- Poetyka – Przewodnik po świecie tekstów, D. Korwin-Piotrowska, Repozytorium Uniwersytetu Jagiellońskiego, dostęp: 11.01.23 [źródło: TUTAJ]
- Sztuka powieści. Antologia wywiadów I z The Paris Review, J. Barnes, S. Bellow i in., 2017
- Wykłady o literaturze, V. Nabokov, 2005
- Wyznania młodego pisarza, Umberto Eco
- Wywiad z Harlanem Cobenem, Nie mam swojego rytuału, Przekrój, dostęp: 11.01.23 [źródło: TUTAJ]
- Wywiad z Henrym Greenem, Poeta na końcu świata, www.biuroliterackie.pl, dostęp: 11.01.23 [źródło: TUTAJ]
- Narracja drugoosobowa: O przechodzeniu na ty… – Narracja diadyczna wśród literackich reprezentacji świadomości bohatera, M. Rembowska-Płuciennik, Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych, dostęp: 11.01.23 [źródło: TUTAJ]
ŹRÓDŁA ANGIELSKOJĘZYCZNE [brak przekładu]
- How Not to Write a Novel: 200 Classic Mistakes and How to Avoid Them A Misstep-by-Misstep Guide, H. Mittelmark, S. Newman, 2008
- Writing Deep Point Of View: Professional Techniques for Fiction Authors, R. Hall, 2015
- Seria poradników: Write Great Fiction, w tym: Plot & Structure: Techniques and Exercises
- Więcej o DEEP POV: [KLIK], The Editors Blog, B. Hill, dostęp: 11.01.23
- Więcej o DEEP POV: [KLIK], AutoCrit blog, M. James, dostęp: 11.01.23
Porady autorów dot. pisania:
- Tłumaczenie tych zasad oraz pozostałe porady: [PRZEGLĄD ZASAD LITERACKICH], przekład: Skoia
ŹRÓDŁA NT. KOREKTY JĘZYKOWEJ
LITERATURA
- 497 błędów. Jak nie zbłądzić w zawiłościach polszczyzny, Ł. Mackiewicz
- Edycja tekstów. Praktyczny poradnik, A. Wolański, Wydawnictwo Naukowe PWN [publikacja nie bez powodu nazywana również Biblią Korektorów!]
- Nowe formy i normy, czyli poprawna polszczyzna w praktyce, K. Kłosińska, Wydawnictwo Naukowe PWN
- Polszczyzna na co dzień, M. Bańko, Wydawnictwo Naukowe PWN
- Słownik dobrego stylu, czyli wyrazy które się lubią, Tenże, Wydawnictwo Naukowe PWN
- Współczesny polski onomatopeikon, Tenże, Wydawnictwo Naukowe PWN
A także: Typografia książki. Podręcznik projektanta, M. Mitchell, S. Wightman, wyd. d2d.pl [publikacja znana również jako Biblia Składaczy! Omawia wszystkie zagadnienia dotyczące składu książek]
ŹRÓDŁA INTERNETOWE
- Lekarski Poradnik Językowy: http://lpj.pl/
- Odmiana nazw własnych, w tym imion i nazwisk: http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/
- Słownik gramatyczny języka polskiego: http://sgjp.pl/
- Słownik języka polskiego PWN: https://sjp.pwn.pl/
- W tym również: Poradnia językowa PWN: https://sjp.pwn.pl/poradnia
- Wielki słownik języka polskiego: https://wsjp.pl/
Również:
POZOSTAŁE
- red. Ewa Popielarz, podcast Po drugiej stronie książki [o kulisach redakcji tekstu]
- Taż, grupa na FB Po drugiej stronie książki [kącik korektorsko-redakcyjny]
- Mówiąc Inaczej, kanał w serwisie YouTube [o poprawności językowej]
- grupa na FB: Pisarskie olśnienia [okołoliteracka, w tym wydawnicza]
- grupa na FB: Redaktorzy, edytorzy, pisarze i inni [okołoliteracka]
___________________________________________________
* Powieść z kluczem: gatunek powieści, której postacie oraz – często – wydarzenia oparte są na faktach, jednak wprowadzone zostały pod zmienionymi, fałszywymi nazwiskami, nazwami własnymi miejsc akcji i tym podobne.
** Metafikcja: literatura, której tematem przewodnim jest natura pisarza oraz motyw pisania, często zakrawająca o pastisz i groteskę.
*** Fun-fact! Czy wiecie, że w przeszłości Skoia kupowała po antykwariatach książki klasyków za psie pieniądze tylko po to, by pisać na ich marginesach i zakreślaczem zaznaczać co ważniejsze dla niej fragmenty narracyjne i triki stylistyczne? Do teraz ma w domu półkę książek z góry przeznaczonych do ćwiczeń warsztatowych. Choć bazowo miały to być powieści, które gotowa była poświęcić dla wyższych celów i kiedyś je zutylizować, dość szybko półka stała się jej ulubioną i stoją na niej pozycje, do których przywiązała się najmocniej.
0 Comments:
Prześlij komentarz